خطاهای زبانی / جمع و مفرد

ما در برنامه‌های پیش گفتیم که خیلی از گویشوران زبان فارسی مثل هر زبان دیگری، کلماتی را به اشتباه به کار می‌برند. گاهی در معنی اصلی کلمه دقت نمی‌شود و گاهی کلمه از نظر دستوری عیب دارد. یکی از موارد مهم و شایع این خطاهای زبانی، جمع و مفرد شدن است.

می‌دانیم که کلمات در هر زبانی از جمله فارسی، حالت مفرد و حالت جمع دارند. مثلاً‌ «معلم» مفرد است یعنی یک معلم، ولی «معلمان» جمع است یعنی تعدادی معلم. همین طور «معلم‌ها» و «معلمین» هم جمعِ معلم هستند. یعنی جمع‌بستن کلمه به شکل‌های مختلف امکان دارد.

این جمع و مفرد در مورد فعل‌ها هم هست. مثلاً «برکنار شد» فعل مفرد است و «برکنار شدند» فعل جمع. ما برای فاعل مفرد، فعل مفرد به کار می‌بریم و برای فاعل جمع، فعل جمع. مثلاً می‌گوییم «یک معلم از این مکتب برکنار شد» یا «تعدادی از معلمان این مکتب برکنار شدند.»

اما در محاوره‌ی فارسی افغانستان به خصوص در مناطق مرکزی کشور، بسیار اتفاق می‌افتد که برای فاعل جمع نیز فعل مفرد به کار می‌رود. یعنی مثلاً گفته می‌شود «تعدادی از معلمان این مکتب برکنار شد». اینجا می‌گوییم جمع و مفرد اتفاق افتاده است و این درست نیست.

البته این گفتنی است که در مورد اشیاء بیجان، جمع و مفرد شدن فعل و فاعل جایز است. مثلاً می‌توانیم بگوییم «فرش‌ها شسته شد.» یا «ابرها بارید.»

و چیز دیگری که در مورد جمع و مفرد اتفاق می‌افتد، این است که گاهی کلمه‌ای که یک بار جمع بسته شده است، باری دیگر جمع بسته می‌شود. این قضیه در مورد جمع‌های عربی بسیار رخ می‌دهد. ما می‌دانیم که در عربی گاهی کلمات به شکل خاصی جمع بسته می‌شوند. مثلاً «مسأله» به شکل «مسائل» می‌آید یا «ماده» به صورت «مواد» یا «امر» به صورت «امور». حالا اتفاق می‌افتد که گاهی ما می‌گوییم «مسائل‌ها»، «موادها» و «امورات» یعنی کلمه‌ی جمع را دوباره جمع می‌بندیم. وقتی می‌گوییم «مسائل‌ها» مثل این است که گفته باشیم «مسأله‌ها ها».

خوب دوستان عزیز، دامنه‌ی بحث گسترده است و باقی انواع خطاهای زبانی را به برنامه‌های دیگر می‌گذاریم.