«شکوه هریوا در هند» با عنوان تفصیلی «شاعران و خامهپردازان هرات در شبه قاره و سهمشان در شکوفایی ادبیات دورهی بابریان» کتابی در حوزهی تاریخ ادبیات هرات و شبه قاره است که توسط پروفیسور فضلالرحمن فقیهی هروی به رشتهی تحریر در آمدهاست. این کتاب که در حقیقت، پایاننامهی دورهی دکتورای ادبیات پارسی دری، نویسنده است، به شناسایی و معرفی شاعران، نویسندگان، علماء، مدرسان و مشایخ صوفیهیی پرداخته که از هرات به شبه قارهی هند، مهاجر شده بودند و در تمدن شبه قارهی هند در دورهی بابریان، تأثیرگذار بودهاند.
بعد از فروپاشی حاکمیت تیموریان در خراسان، سرزمین هرات که مرکز حاکمیتشان بود و شکوفاترین دوران خویش را سپری مینمود، مورد هجوم و تاخت و تاز حاکمیتهای صفویه و شیبانیه قرار گرفت و به دشوارترین حالت سیاسی- اجتماعی روبهرو شد. در چنین حالتی که هرات سخت، آشفتگی خود را میگذراند، شبه قارهی هند، وضع مناسب و آرمانی را دارا بود و به دست بابریان که حاکمانی بسیار فرهنگپرور و تمدنمحور بودند اداره میشد. از اینرو شمار زیادی از سخنوران و خامهپردزان، علما و مدرسان حوزهی هرات، که از دست تجاوز و تعدی حاکمان به ستوه آمده بودند، به شبه قاره مهاجر شدند و از طرف حاکمان ادبدوست و علمپرور آن سامان، به استقبال شایانی روبهرو گردیدند. در نتیجه، هراتیان دانشمند و سخنور، در شکوفایی تمدن شبه قارهی دورهی بابریان، سهم ارزندهیی ایفا نمودند.
«شکوه هریوا در هند» که در 410 صفحه به قطع وزیری به کمک مالی دفتر تیکا (ریاست انسجام و هماهنگی جمهوریه ترکیه) مقیم هرات، اقبال چاپ یافتهاست، شخصیت و کارکردهای هرویان و اثرگذاری و نقششان در ادبیات و دانش و تمدن شبه قارهی آن دوران را به پژوهش گرفتهاست. این کتاب، در یکمقدمه، پنجبخش و خاتمهی مباحث، ترتیب یافته که موضوعاتی را بدین قرار احتوا کرده است:
مقدمهی اثر به تبیین چرایی اختیار موضوع، اهداف، پرسشها، ساختار، پیشینه و نوع پژوهش پرداخته و هرکدام را به شکل معیاری واضح ساختهاست.
بخش نخست، جغرافیای تاریخی، تحولات سیاسی و جایگاه فرهنگی هرات در دورهی تیموریان و بعد از آن دوره را به بحث گرفتهاست، تا این سرزمین و جایگاه فرهنگی آن را برای خوانندگان، ترسیم نماید و علت مهاجرت هراتیان دانشمند به شبه قاره را توجیه کند.
بخش دوم، هویت و جایگاه سیاسی، علمی و ادبی بابریان هند را به معرفی گرفته تا دلایل شکوفایی ادبیات و تمدن شبه قاره و کیفیت رجوع اهل دانش و ادب بدان سامان را آیینهداری کند.
بخش سوم، به معرفی سخنوران هرات در شبه قارهی دورهی بابریان، پرداختهاست. در این بخش، سخنوران هراتی در چند بخش و زیرمجموعه، به معرفی گرفته شدند و جایگاه هرکدام در سخنوری و سرایش شعر و آفرینش آثار ادبی، مشخص شدهاست.
بخش چارم، عالمان، مدرسان و مشایخ صوفیهی هروی را به معرفی گرفته که در تمدن و دانش آن سرزمین در دورهی بابریان، سهمی داشتند و اثرگذار بودهاند. در این بخش، فعالیت هر یک از علما و مدرسان، مشخص شده، از کارکردهایشان، تصویری توضیحی ارائه گردیدهاست.
بخش پنجم، به تبیین و معرفی میراثهای علمی- ادبی هرویان ساکن در شبه قاره، اعم از شاعران، نویسندگان، عالمان دینی و مشایخ صوفیه پرداخته که در کتابخانهی آن سامان از ایشان به جا ماندهاست.
خاتمهی مباحث کتاب، مطالبی از قبیل: یافتهها، مناقشه، نتایج پژوهش و پیشنهادهایی برای پژوهشگران بعدی را ارائه داشتهاست.
در تحقیق کتاب «شکوه هریوا در هند» از 124 منبع و مرجع اساسی، استفاده شده که از جمله 80 منبع به زبان پارسی و 24 منبع به زبان عربی است. این سرچشمهها در آخر این کتاب به گونهی معیاری معرفی شدهاند.
باید یادآور شد که در آخر هر یک از بخشهای این کتاب، طی جدولی، مشخصاتی از شخصیتها و میراثهای علمی- ادبی هرویان در شبه قاره، نیز ارائه شده که در حقیقت چکیدهی هریک از این بخشها را ارائه مینماید. به طور مجموع، در «شکوه هریوا در هند» به تعداد 165 تن از شاعران، نویسندگان، علما و مدرسان و مشایخ صوفیه هراتی، که در شبه قاره میزیستند و صاحب جایگاه و آثار ادبی بودند، شناسایی و معرفی شدند. به همین گونه به تعداد 181 عنوان آثار ادبی و علمی هرویان در شبه قاره نیز شناسایی شدند که برخی موجود و مطبوع اند؛ برخی به گونهی آثار خطی در برخی کتابخانهها نگهداری میشوند و برخی هم در گذار زمان ناپدید شدهاند و از آنها اثری در دست نیست.
پارسیبان نشر این اثر ارزشمند تاریخی پژوهشی را خجسته و گرامی میداند.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2620
