نویسنده: محمد کاظم کاظمی

خطاهای زبانی / فرهنگ شفاهی و مکتوب

دوستداران زبان فارسی دری. ما از برنامه‌ی قبل، یک مبحث جدید را در این سلسله برنامه شروع کرده‌ایم و آن، بررسی خطاهایی بود که در زبان محاوره و یا حتی زبان نوشتار رایج است. ما در زبان محاوره و عامیانه، خیلی از کلمات را غلط به کار می‌بریم و اگر این قضیه در گذر زمان تداوم یابد، این غلط‌ها به زبان رسمی و نوشتاری هم منتقل می‌‌شود چون نسل‌های بعد تصور می‌کنند که همین کلمه به همین شکل درست است. مثلاً خیلی از مردم کلمه‌ی «کاغذ» را به صورت «کاغس» ادا می‌کنند هرچند در نوشتن، آن را «کاغذ» می‌نویسند. ولی قضیه این است که نسل بعدی اگر با دانش و ادبیات بار نیاید و با نظام آموزشی خوبی سر و کار نداشته باشد، چه بسا که تصور کند که همین کلمه‌ی «کاغس» درست است و آن وقت آن را در نوشتار هم به کار برد. همین قضیه در مورد کلمه‌ی «چتنی» رخ داده است. اصل کلمه چتنی است و در فرهنگ‌های لغت هم به همین صورت آمده است. در متن‌های ادبی افغانستان هم به صورت چتنی آمده است. مثلاً در کتاب «کوچه‌ی ما» از محمداکرم عثمان ما کلمه‌ی «چتنی» را می‌بینیم. اما در زبان عامیانه بسیاری از مردم به خصوص در مناطق مرکزی افغانستان، به آن «چکنی» می‌گویند. شاید چون تلفظ «چکنی» آسان‌تر است.

حالا چیزی که در سال‌های اخیر می‌بینیم این است که کلمه‌ی «چکنی» وارد رسمیات و زبان نوشتاری هم شده است. یعنی می‌بینیم که در فهرست خوراکی‌های رستوران‌ها، این کلمه به صورت «چکنی» هم نوشته می‌شود. علت هم این است که نظام آموزشی کشور در این سال‌ها ضعیف بوده و خیلی از مردم با زبان نوشتاری فارسی آشنا نیستند. بسیاری از مردم افغانستان به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند و این کلمات را در متن‌های فارسی افغانستان ندیده‌اند چون زبان فارسی را به صورت نوشتاری در کشورهای دیگر یاد گرفته‌اند در حالی که کلمه‌ی «چتنی» مثلاً در نوشته‌های ایران موجود نیست. پس این کودک یا نوجوان مهاجر شکل درست کلمه را در کجا بخواند؟ در حالی که به آثار مکتوب افغانستان هم دسترسی ندارد و در آثار مکتوب ایران هم کلاً‌ این کلمه نیست.

حالا کلمه‌ی چتنی یا چکنی یک مثال بود. ما کلمات بسیاری داریم که بر اثر سهل‌انگاری، کم‌دقتی یا بی‌اطلاعی مردم دچار تحول شده‌اند و ما در برنامه‌های بعد، به تعدادی از آن‌ها خواهیم پرداخت.