نویسنده: محمد کاظم کاظمی
ما حدود ده برنامهی گذشته را به فرهنگهای لغت و فرهنگنویسی در قلمرو زبان فارسی اختصاص دادهایم و در چند برنامهی اخیر، از فرهنگهایی گفتهایم که اختصاصاً برای زبان فارسی افغانستان تألیف شدهاند. یکی از این کتابها که در برنامهی قبل به آن پرداختیم، «فارسی ناشنیده» تألیف دکتر حسن انوشه و غلامرضا خدابندهلو بود و کتاب مهم دیگر که در این برنامه به آن میپردازیم، «زبان فارسی افغانستان» تألیف دکتر علی رواقی با همکاری زهرا اصلانی است.
این کتاب قطور دوجلدی را میتوان جامعترین کتاب لغت برای فارسی افغانستان و حتی ماوراءالنهر دانست، چون واژگان بسیاری از زبان فارسی ماوراءالنهر هم در آن آمده است. کتاب در دو جلد، در حدود ۲۰۰۰ صفحه، به وسیلهی انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است.
دکتر علی رواقی از استادان بنام زبان و ادب فارسی و عضو پیوستهی فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. او در سال ۱۳۲۰ در مشهد به دنیا آمده و تألیفات بسیاری دارد، از جمله همین کتاب «زبان فارسی افغانستان»
کتاب دکتر رواقی بخشهای متعددی دارد از جمله مطالبی دربارهی زبان فارسی، شامل روند شکلگیری داستان و داستاننویسی معاصر افغانستان، برخی ویژگیهای زبانی در گونهی فارسی افغانستان، برخی ویژگیهای زبانی در گونهی فارسی فرارودی. ایشان در مقدمهی کتاب، هدف از تدوین کتاب را چنین بیان میکند: «هدف ما از این پژوهش، نشاندادن همگونیها و ناهمگونیهای گونههای امروز در سه حوزهی جغرافیایی افغانستان، ایران و تاجیکستان است و این که چگونه میتوان با بهرهوری از تواناییهای فراوان زبانی این سه حوزه، به بررسی گونههای زبانی و نشاندادن پیکرهی بنیادین زبان فارسی در این حوزهها پرداخت.»
یک خصوصیت مهم کتاب «زبان فارسی افغانستان» این است که در ذیل واژهها و اصطلاحاتی که در آن آمده است، شواهد و مثالهایی از متون کهن فارسی نیز درج شده است. این قضیه، ضمن این که به اعتبار این کتاب میافزاید، نشان میدهد که زبان فارسی افغانستان چقدر غنی و ریشهدار است. مثلاً در مورد کلمهی «فاژه» به معنی «خمیازه»، نمونهای از شعر انوری ابیوردی نقل شده است:
تو زر خواهی و من سخن عرضه دارم / تو در فاژه افتی و من در عطاسه
خوب دوستان گرامی. اینک و بعد از یازده برنامه که در آن به فرهنگها و فرهنگنویسان در این قلمرو زبانی پرداختیم، خوب است که ببینیم که سودمندی این فرهنگها برای دادوستدهای زبانی ما چیست و در این زمینه چه کاستیهایی وجود دارد. این بحث را در برنامههای بعد پیش میگیریم و خواهیم دید که چقدر ظرفیتها برای آشنایی و تعامل میان همزبانان وجود دارد.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2155
