نویسنده: محمد کاظم کاظمی

فرهنگستان و چالش‌ها

اگر برنامه‌های گذشته را تعقیب کرده باشید، دیده‌اید که بحث ما درباره‌ی بهسازی زبان فارسی است، به خصوص در مورد فرهنگستان زبان و ادب فارسی که متولی این کار در ایران است.

اما گفتیم که در برابر این بهسازی زبان، مقاومت‌های خواسته و ناخواسته هم وجود دارد. بخشی از این‌ها از سر بی‌اطلاعی است، بخشی به مسائل سیاسی برمی‌گردد و بخشی نیز عوامل فرهنگی دارد.

آن قسمتی که از سر بی‌اطلاعی است، این است که خیلی وقت‌ها کسانی واژه‌‌های فارسی ساخته‌شده به وسیله‌ی فرهنگستان زبان و ادب فارسی را به طنز و مسخره می‌گیرند. بعضی کلمات که در واقع ساخته‌شده به وسیله‌ی فرهنگستان نیست، دستمایه‌ی این طنز قرار می‌گیرد. مثلاً گفته می‌شود که فرهنگستان به جای کلمه‌ی خارجی «پیتزا»، کلمه‌ی «کش‌لقمه» را ساخته است. و همین، مایه‌ی دست‌انداختن فرهنگستان می‌شود. ولی واقعیت این است که این کلمه را فرهنگستان نساخته است. یا «درازآویز زینتی» به جای کراوات یا همان نکتایی که این هم کار فرهنگستان نیست ولی به نام آن مشهور شده و مایه‌ی ریشخند شده است. البته که بعضی از کلماتی که فرهنگستان ساخته است هم خیلی جاافتاده نیست و قابلیت استفاده‌ی عام ندارد. ولی حساب آن‌ها با این کلمات جعلی جداست.

موضوع دیگر این است که خیلی‌ها، فرهنگستان را به حساب این که از امکانات دولتی برخوردار است، یک نهاد سیاسی می‌بینند و مخالفتی را که در زمینه‌ی سیاسی با حکومت دارند، در اینجا نیز دخالت می‌دهند. یعنی شخص به خاطر این که فرهنگستان را دولتی می‌بیند و با دولت مشکل دارد، پیشنهادهای فرهنگستان را رد می‌کند.

بعضی‌ها نیز بر روی بودجه‌ی فرهنگستان چند و چون می‌کنند. در حاشیه‌ی گزارشی که از بودجه‌ی سالانه‌ی فرهنگستان ارائه شده بود، بعضی از کاربران فضای مجازی، این بودجه را بر واژگان ساخته‌شده به وسیله‌ی فرهنگستان تقسیم کردند و چنین بیان شد که فرهنگستان برای هر واژه‌ای که می‌سازد، ۱۲ میلیون تومان خرج می‌کند.

این قضیه مدتی واکنش‌هایی را در پی داشت، ولی مسأله این است که همه‌ی کار فرهنگستان واژه‌گزینی نیست. بودجه‌ی فرهنگستان در گروه‌های مختلف مصرف می‌شود که بخش کوچکی از آن مربوط به واژه‌گزینی است. در این مورد البته گفتنی بسیار است و دوستان می‌توانند با مراجعه به صفحات اینترنتی بحث را دنبال کنند. ما در اینجا فقط کوشیدیم که بگوییم چه چالش‌هایی در مقابل بهسازی زبان و به کنار گذاشتن واژگان بیگانه وجود دارد. و البته یک چالش مهم، موضوعی فرهنگی است که در برنامه‌ی بعد به آن می‌پردازیم.