نویسنده: محمد کاظم کاظمی
بحث ما در برنامههای قبل این بود که گفتیم میشود فارسیزبانان کشورهای مختلف، از دستاورهای زبانی همدیگر استفاده کنند. سپس به اینجا رسیدیم که در ایران بعضی فعالیتها برای بهسازی زبان فارسی انجام شده است که عمدتاً متولی آن فرهنگستان زبان و ادب فارسی بوده است.
همانطور که گفتیم فرهنگستان در ابتدا به منظور معادلیابی برای واژگان بیگانه تأسیس شد ولی به تدریج دامنهی فعالیتهای آن گسترش یافت. بیشتر کسانی که فرهنگستان را دورادور میشناسند، تصورشان این است که همهی کار فرهنگستان، همین واژهگزینی است. ولی حقیقت این است که فرهنگستان وظایف مختلفی دارد و دارای گروههای متعددی است، از جمله گروه زبانها و گویشهای ایرانی، گروه فرهنگنویسی، گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی و چند گروه دیگر. در اینجا هم پژوهشهایی دربارهی زبان فارسی انجام میشود و هم کتابهایی از سوی فرهنگستان یا به حمایت آن منتشر میشود.
یکی از کارهای مهم فرهنگستان، تصویب رسمالخط زبان فارسی است. ما میدانیم که در زبان فارسی مثل هر زبان دیگر، بعضی کلمات به چند شکل نوشته میشوند. مثلاً کلمهی «اطاق» گاهی با حرف «طا» و گاهی با حرف «ت» دونقطه نوشته میشود. یا کلمهی «کتابخانه» میتواند به صورت پیوسته یا جدا نوشته شود. این تنوع رسمالخط گاهی نوعی آشفتگی در نوشتارها ایجاد میکند که ضرورت دارد قواعد یکسانی برای رسمالخط وجود داشته باشد. تعیین رسمالخط رسمی زبان فارسی در ایران، یکی از وظایف فرهنگستان است. همین طور برای شکل املای کلمات، فرهنگ املایی زبان فارسی وجود دارد و ما در برنامههای بعد به صورت مفصلتر به این موضوعات خواهیم پرداخت. اما حالا بحث خود را در مورد واژگان و اصطلاحات ادامه دهیم.
وقتی اصطلاحات اداری و علمی فارسی افغانستان و ایران را مقایسه کنیم، میبینیم که در ایران چقدر این معادلسازیها انجام شده است، چیزی که در افغانستان بدین پیمانه رخ نداده است. بیشتر این معادلسازیها کار فرهنگستان است. مثلاً در ایران به حفظالصحه که یک ترکیب عربی است، «بهداشت» میگویند. به «محکمه»، «دادگستری» میگویند. به «ثارنوال»، «دادستان» میگویند. به «پلیس»، «پاسبان» میگویند. به «عسکر»، «سرباز» میگویند. چنان که میبینید در اینجا همه واژههای فارسی به کار میرود، ولی معادلهای این کلمات در افغانستان، عربی و پشتو و انگلیسی است. اینها واژگانی است که عمدتاً فرهنگستان آنها را ساخته است. حالا آیا همه این واژگان وارد زبان فارسی ایران شدهاند یا نه، بحثی است که در برنامهی بعد به آن خواهیم پرداخت.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2043