نویسنده: محمد کاظم کاظمی

دادوستدهای زبانی

با برنامه‌ای دیگر در حضور شماییم، برنامه‌ای که قرار است شروع یک سرفصل مهم دیگر در مباحث ما باشد، یعنی دادوستدهای زبانی.

اگر بخواهیم خلاصه‌ای از سیر بحث در برنامه‌های گذشته ارائه کنیم، باید بگوییم که ما در چند برنامه نشان دادیم که زبان فارسی دری یک زبان واحد در کل این قلمرو زبانی است، یعنی کشورهای افغانستان، ایران و تاجیکستان و البته بعضی کشورهای دیگر که فارسی‌زبان دارند. بعداً به این پرداختیم که زبان فارسی در معرض ورود واژگان بسیاری از زبان‌های دیگر بوده است. حاصل آن مباحث، این می‌شود که ما فارسی‌زبانان کشورهای گوناگون، می‌توانیم در این بهسازی و خالص‌سازی زبان به هم کمک کنیم چون بعضی از این واژگان در یک کشور رایج هستند و بخشی در کشوری دیگر. فارسی‌زبانان کشورهای مختلف برای جایگزین‌ساختن کلمات فارسی به جای کلمات بیگانه، تلاش‌هایی کرده‌اند که البته در افغانستان این تلاش‌ها خیلی سازماندهی‌شده نبوده است. چون در کشور افغانستان، زبان فارسی در معرض نامهربانی و حتی گاه ایجاد تنگنا و دشواری از سوی حکومت‌ها بوده است. و در نهایت این را نشان دادیم که اهالی زبان و ادب فارسی افغانستان، کوشیده‌اند که با وجود نامهربانی‌های حکومت‌ها، این دادوستدها را انجام دهند.

و حالا طی چند برنامه، به این می‌پردازیم که زبان فارسی در هر یک از این کشورها چه چیزهایی دارد که می‌تواند به دیگران عرضه کند. چون واقعیت این است که این زبان در کشورهای مختلف مسیرهای مختلفی پیموده و در هر جای، رنگ و بو و امکانات و قابلیت‌هایی پیدا کرده است که ممکن است در کشور دیگر نباشد. مثلاً در ایران برای بسیاری از واژگان بیگانه، به وسیله‌ی نهادهای رسمی و اهل زبان، معادل‌سازی‌هایی شده است. در اینجا به جای کلمه‌ی «پروگرام»، «برنامه» را به کار برده‌اند؛ به جای کلمه‌ی «سوبسید»، «یارانه» را به کار برده‌اند؛ به جای کلمه‌ی «ترمامیتَر» کلمه‌ی «دماسنج» را به کار برده‌اند و این‌ها می‌تواند در فارسی افغانستان هم به کار رود. و باز در افغانستان خیلی کلمات هست که نسبت به آنچه در ایران به کار می‌رود، اصالت بیشتری دارد. مثلاً در ایران کلمه‌ی «اسید» که انگلیسی است به کار می‌رود، ولی در افغانستان «تیزاب» گفته می‌شود. یا در ایران کلمه‌ی «پالتو» به کار می‌رود که فرانسوی است. ولی در افغانستان به آن بالاپوش می‌گویند.

سال‌ها در افغانستان چنین وانمود شد که فارسی و دری دو زبان مختلف است و بنابراین نمی‌توان از کلمات رایج در ایران، در افغانستان استفاده کرد. ما این را نشان دادیم که این‌ها نه دو زبان، بلکه یک زبان است با دو نام. از این بالاتر، این را هم گفتیم که این زبان در افغانستان هم می‌تواند «فارسی» نام داشته باشد. حالا با این مقدمات، طبیعتاً راه دادوستدهای زبانی باید هموار باشد.