نویسنده: محمد کاظم کاظمی

حکومت مجاهدین و طالبان

ما در چند برنامه‌ی اخیر، سیر تحولات سیاسی افغانستان و ارتباط آن با زبان فارسی را دنبال کرده‌ایم و اینک به دهه‌ی هفتاد رسیده‌ایم، یعنی حکومت مجاهدین و طالبان، که هم از نظر سیاسی با هم تضاد داشتند و هم از جهت مسأله‌ی زبان. ولی وجه تشابه هر دو حکومت، این است که افغانستان در این دوره درگیر یک جنگ داخلی ویرانگر است و همین، سبب می‌شود که بسیاری از اهل دانش و ادب کشور، به کشورهای دیگر آواره شوند.

ما در برنامه‌ی پیش، از فعالیت‌های مثبت جمعی از شاعران، نویسندگان و پژوهشگران افغانستان در زمینه‌ی بهسازی زبان فارسی صحبت کردیم. از واصف باختری و رهنورد زریاب و قهار عاصی و پرتو نادری گفتیم و از انجمن نویسندگان افغانستان که کانون فعالیت‌های اینان بود.

در روزهای پیروزی مجاهدین و جنگ‌های داخلی کابل، انجمن نویسندگان افغانستان به غارت رفت و بسیاری از کتاب‌های آن در آتش سوخت. نه تنها انجمن، که دانشگاه کابل و کتابخانه‌ی آن هم به چنین سرنوشتی  دچار شد. قهار عاصی در کتاب «آغاز یک پایان» سرگذشت دردناکی از وضعیت انجمن نویسندگان در این غارت بیان کرده است. و در پی آن، خود قهار عاصی و بسیاری دیگر راه کشورهای ایران و پاکستان و گاهی کشورهای غربی را پی گرفتند.

در حکومت برهان‌الدین ربانی بعد از صدها سال، قدرت سیاسی به دست اقوام غیرپشتون افتاده بود و اینان می‌توانستند و می‌باید برای زبان فارسی کاری بکنند، ولی چنان درگیر جنگ‌های داخلی بودند که همه این امور از دستشان رفت. بعضی از فرهنگیان و مسئولان دولتی کمابیش برای این کار تلاش کردند، ولی کافی نبود و به این ترتیب، یک فرصت تاریخی که می‌توانست به نفع زبان فارسی باشد، در جنگ‌ها، بی‌تدبیری‌ها و مهاجرت‌های حاصل از آن‌ها، از بین رفت.

در سال ۱۳۷۵ حکومت مجاهدین سقوط کرد و جنبش طالبان حاکم شدند. این دوران هم برای زبان فارسی یک دوران تاریک بود، چون هم اهالی شعر و ادب یا مهاجر شدند و یا خاموشی انتخاب کردند و هم حکومت دوباره یک رویکرد قومی پیدا کرده بود و این هم طبیعتاً بر زبان فارسی تأثیر منفی می‌گذاشت، به خصوص در رسمیات و نشرات رسانه‌ها. رسانه‌های خصوصی هم نبودند که بهبوددهنده‌ی وضعیت باشند. و چنین شد که افغانستان از همه جهات، باز یک دوران تاریک را سپری کرد.