نویسنده: محمد کاظم کاظمی
زبان فارسی در این حدود یکصد سال اخیر در افغانستان فراز و نشیبهای بسیار داشته است. کسانی به آن خدمت کردهاند و کسانی هم به خصوص در یک قرن اخیر، در جلو راه آن سنگ انداختهاند.
حالا شایسته است که از یکی از خادمان زبان فارسی بگوییم، کسی که مهمترین متن تاریخی آن دوره را به زبان فارسی نوشته است، یعنی ملا فیضمحمد کاتب.
ما در یک از برنامههای پیش، به ابوالفضل بیهقی دبیر و مورخ مشهور دوران غزنویان پرداختیم و از نقش او به عنوان یکی از پیشگامان نثر فارسی سخن گفتیم. اگر در عصر حاضر در پی کسانی باشیم که راه ابوالفضل بیهقی در افغانستان را ادامه دادهاند، یکی از چهرههای مهم آن فیضمحمد کاتب خواهد بود که تاریخ مهم «سراجالتواریخ» از او باقی مانده است.
فیضمحمد کاتب در سال ۱۲۴۱ شمسی در دهکدهی زردسنگ قرهباغ غزنی به دنیا آمد. او تحصیلات را ابتدا در منطقه و سپس شهر لاهور و قم و نجف ادامه داد و از علمای بزرگ زمان خود شد. هم تسلط بالا بر نویسندگی داشت و هم دارای خط خوش بود. به همین سبب از سوی عبدالرحمان خان و سپس حبیبالله خان به عنوان منشی و نویسندهی مکتوبات حکومتی به استخدام حکومت درآمد.
کاتب تألیفات بسیار دارد اما کتاب مهم او در این میان، کتاب پنججلدی «سراجالتواریخ» است که آن را به درخواست امیر حبیبالله خان نوشته است. در این کتاب تاریخ افغانستان از دوران احمدشاه درانی تا زمان حبیبالله خان با یک نثر فارسی زیبا و استادانه به نگارش درآمده است.
در مورد سراجالتواریخ گفتنیها بسیار است ولی در اینجا به دو نکته اشاره میکنیم. یکی این که کتاب به فرمان حکمرانان پشتون کشور نوشته شده، ولی به زبان فارسی است و این نشان میدهد که این زبان برای عبدالرحمان خان و حبیبالله خان چقدر مهم بوده است. و نکتهی دیگر این که کاتب با این که کتاب را به سفارش حکومت نوشته، تا حد امکان وقایع را به صورت مستند و دور از تعصبات رایج در افغانستان نوشته است. از این جهت هم این کتاب یک سرمشق خوب برای تاریخنویسی افغانستان است.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=1868
