نویسنده: محمد کاظم کاظمی
بحث خود را از برنامه‌های پیش، پی می‌گیریم. ما در چند برنامه‌ی اخیر به مناسبات زمامداران افغانستان با زبان فارسی پرداختیم و بعضی از چهره‌های ادب‌دوست در میان دولتمردان پشتون کشور را معرفی کردیم، کسانی که می‌شود آنان را حامیان زبان فارسی دانست. هم‌چنین گفتیم که بعضی از این دولتمردان هرچند خیلی هم اهل دانش و فرهنگ نبودند، ولی مکاتبات اداری و تألیفاتشان به زبان فارسی بود، مثل عبدالرحمان خان که دو کتاب به زبان فارسی داشته است. حال به دو فرزند عبدالرحمان خان می‌پردازیم، یعنی امیر حبیب‌الله خان و سردار نصرالله خان.
این دو فرزند، برخلاف پدرشان، هر دو اهل ادب و فرهنگ بودند و با معارف و دانش‌های عصر آشنایی داشتند. حبیب‌الله خان لیسه‌ی حبیبیه را تأسیس کرد و این یکی از کانون‌های علمی کشور شد. اما اگر به طور خاص به زبان فارسی بپردازیم، نقش سردار نصرالله خان بسیار برجسته است. او یک حلقه از ادب‌دوستان را گرد خود جمع کرده بود و اینان به سرایش شعر و پژوهش‌های ادبی به خصوص در مورد میرزا عبدالقادر بیدل اشتغال داشتند. در واقع یکی از کسانی که در معرفی بیدل در افغانستان مؤثر است، همین سردار نصرالله خان است. خدمت مهم او به شعر بیدل، گردآوری و چاپ اولین دیوان غزلیات بیدل در کابل است. سردار نصرالله به جمعی از ادبای افغانستان وظیفه می‌دهد و از آنان حمایت می‌کند تا نسخه‌های خطی دیوان بیدل را گردآورند و بر اساس آن‌ها، یک نسخه‌ی چاپی از آن منتشر کنند. این دیوان در سال ۱۲۹۸ هجری شمسی یعنی حدود ۱۰۴ سال پیش، در مطبعه‌ی ماشین‌خانه‌ی کابل منتشر می‌شود.
افسوس که چاپ این دیوان ناتمام ماند. یعنی از نظر حروف الفبا به حرف «دال» رسیده بود که امیر حبیب‌الله خان کشته شد و میان سردار امان‌الله خان فرزند امیر و نایب‌السلطنه نصرالله خان برادر امیر، کشاکش صورت گرفت. امان‌الله خان به پادشاهی رسید و سردار نصرالله خان را به زندان انداخت و سپس در زندان از بین برد.
با کشته شدن این نایب‌السلطنه‌ی ادب‌دوست، آن حلقه‌ی بیدل‌شناسی فروپاشید و کار تدوین دیوان بیدل هم ناتمام ماند، تا این که حدود نیم قرن پس از آن، در زمان پادشاهی محمدظاهر شاه پی گرفته شد. ولی نام سردار نصرالله خان به عنوان یکی از دوستداران و خادمان زبان فارسی در تاریخ ثبت شد.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=1849
