نویسنده: محمد کاظم کاظمی
بحث ما در سلسله‌ی این برنامه، به زبان پشتو و اثرات آن بر زبان فارسی رسیده است و ما در برنامه‌ی پیش گفتیم که این اثرات، دو شکل داشته است، یکی کاربرد کلمات پشتو در فارسی و دیگری سیاست‌های دولتمردان این کشور. البته این سیاست‌ها از دلایل ورود کلمات پشتو به فارسی بوده است و به همین دلیل، خوب است که بحث را با آن شروع کنیم.
برای این بحث، باید به تشکیل اولین دولت پشتون در افغانستان کنونی بپردازیم، یعنی دولت ابدالی یا درانی. البته پیش از آن نیز در قندهار، یک حکومت محلی با عنوان حکومت هوتکی تشکیل شد که چند تن از اعضای خاندان هوتکی مثل میرویس خان، محمود، اشرف و شاه حسین هوتکی در آن حکومت داشتند. ولی این دولت خیلی گسترده و فراگیر نبود و در تهاجم نادر افشار به قندهار، از میان رفت.
در واقع حکومت دوام‌دار و سلسله‌وار پشتونی در افغانستان، از سال ۱۱۲۶ شمسی و با اعلام پادشاهی احمد شاه ابدالی شروع شد. پس از آن حکومت تا حدود هشتاد سال در خاندان سدوزایی یا درانی باقی ماند و از آن به بعد، ۱۵۰ سال در خاندان محمدزایی ادامه پیدا کرد. در پنجاه سال گذشته هم حکومت در میان احزاب کمونیستی، مجاهدین، طالبان و دوره‌ی بیست‌ساله‌ی جمهوریت تقسیم شده است. اما به هر حال، در کل این دوران، زمامداران افغانستان پشتون بوده‌اند، به جز در حکومت نُه‌ماهه‌ی حبیب‌الله کلکانی و دولت چهارساله‌ی برهان‌الدین ربانی.
در این مدت که می‌توان آن را تشکیل کشور افغانستان کنونی دانست، زمامداران افغانستان همه پشتون بوده‌اند. اما مناسبات آن‌ها با زبان فارسی، یکسان و ثابت نبوده است و به چند دوره‌ی مختلف تقسیم می‌شود. در دوران ابدالی، زبان رسمیات و زبان درباریان معمولاً فارسی است. در دوره‌ی اول محمدزایی‌ها یعنی از دوست‌محمد خان تا حبیب‌الله خان باز هم زبان دربار فارسی است ولی نشانه‌هایی از رواج زبان پشتو هم دیده می‌شود. و در دورۀ دوم محمدزایی‌ها یعنی از امان‌الله خان تا سردار داوود خان و پس از آن، حکومت عمدتاً تلاش می‌کند که زبان پشتو را جایگزین زبان فارسی بسازد و عرصه را بر زبان فارسی تنگ کند. ما در برنامه‌ی بعد، این دوره‌ها را با شرح بیشتری بازگو می‌کنیم.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=1801
