نویسنده: محمد کاظم کاظمی
ما در سیر مباحث خود درباره‌ی زبان فارسی، به ارتباط این زبان و زبان پشتو رسیده‌ایم و از آن روی که این بحث اهمیت بسیار دارد، در این برنامه و چند برنامه‌ی دیگر به زوایای مختلف این موضوع خواهیم پرداخت. قضیه این است که ارتباط زبان پشتو و فارسی در دو زمینه قابل توجه است. یکی کاربرد و ورود واژگان پشتو به زبان فارسی و دیگری سیاست‌های حکومتی افغانستان در قبال زبان فارسی. البته که این دو موضوع به هم ارتباط هم دارد.
ولی به عنوان مقدمه‌ی بحث باید به سابقه‌ی حکومتی و اجتماعی زبان پشتو در افغانستان بپردازیم. حقیقت این است که حضور اقوام پشتوزبان در افغانستان کنونی، به خصوص در قسمت‌های شرقی و جنوبی آن سابقه‌ای دیرین دارد. ولی دو نکته در اینجا قابل توجه است. یکی این که این زبان در این منطقه زبان اکثریت مردم نبوده و هم‌چنین زبان دانش و ادب نبوده است. به همین دلیل، ما آثار مکتوب به صورت کتاب و رساله در زمان‌های قدیم به زبان پشتو نداریم. اولین کسی که زبان پشتو را به شکل ادبی و مکتوب آن به کار می‌برد، شخصی به نام «پیر روشان» است که حدود ۵۰۰ سال پیش زندگی می‌کرده است. او یک نهضت قومی و مذهبی به راه می‌اندازد و کتابی به اسم «خیرالبیان» تألیف می‌کند.
خیرالبیان، به عنوان اولین کتاب موجود از زبان پشتو شناخته شده است که همان‌طور که گفتیم، به پنجصد سال قبل می‌رسد. بعد از پیر روشان، بعضی پیروان او هم به تألیف کتاب یا سرایش شعر می‌پردازند که از این جمله است شاعری به نام «ارزانی» که اولین دیوان شعر موجود به زبان پشتو، از اوست و او حدود چهارصد سال پیش از این زندگی می‌کرده است.
اما این موضوع گفتنی است که در قرن اخیر، بعضی از پژوهشگران پشتوزبان، از کتاب‌هایی قدیمی‌تر از خیرالبیان هم خبر داده‌اند، مثل کتاب «پُته خزانه» که مجموعه‌ای از زندگی‌نامه و شعرهای شاعران پشتوزبان است. ولی نسخه‌ای قدیمی از این کتاب به دست نیامده است و بسیاری‌ها بر این باور هستند که پُته خزانه یک کتاب ساختگی است و دارای سابقه‌ی تاریخی نیست.
البته در قرن‌های اخیر ادبیات پشتو رشد و پیشرفت قابل توجهی پیدا کرده است که باز در جای خود قابل بحث است، ولی وقت برنامه‌ی ما رو به پایان است.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=1783
