نویسنده: محمد کاظم کاظمی

مغولان هند و زبان فارسی

سیر بحث‌های ما درباره‌ی این زبان، به ارتباط فارسی و مغولی رسیده‌ایم و از حکومت‌های مغولی در این سرزمین‌ها می‌گوییم.

هجوم تیمور گورکانی به قلمرو زبان فارسی، ویرانی‌ها و کشتارهای بسیاری در پی داشت. او بسیاری از این سرزمین‌ها را ویران کرد و در واقع به زمین سوخته تبدیل کرد. اما فرزندان و نوادگان او به زودی با فرهنگ اسلامی و زبان فارسی آشنا شدند و خود از مروجان آن گشتند.

در قرن دهم هجری، یکی از نواسه‌های تیمور به اسم بابر که مردی شجاع و سیاستمداری توانا بود، حکومت بابری را در هندوستان بنیاد گذاشت. این حکومت که گاهی به اسم «گورکانیان هند» هم شناخته می‌شود، حدود سه قرن دوام آورد تا این که در زمان تهاجم انگلیس‌ها به هندوستان از میان رفت.

بابریان از مروجان جدی دانش، فرهنگ و زبان فارسی بودند. اکبر شاه، جهانگیر، شاه‌جهان، اورنگ‌زیب و نسل‌های بعد را می‌توان خادمان زبان و ادب فارسی در هندوستان دانست. زبان رسمی آنان فارسی بود و آنان به قدری از ادب فارسی حمایت کردند که خیلی از شاعران سرزمین‌های دیگر مثل ایران و افغانستان کنونی نیز به هندوستان کوچ کردند و در سایه‌ی حمایت دستگاه و دربار گورکانی به رونق زبان و ادب فارسی کوشیدند. شاعرانی مثل صائب اصفهانی، کلیم همدانی، طالب آملی، قدسی مشهدی، ظهوری ترشیزی، نظیری نیشابوری، حزین لاهیجی از شهرهای مختلف ایران به هندوستان رفتند. نه تنها این شاعران، که حتی بعضی از خود شاهان و شاهزادگان گورکانی هم به فارسی شعر می‌گفتند. از این جمله است زیب‌النسا دختر اورنگ‌زیب که «مخفی» تخلص می‌کرد.

و در این میان بسیاری از شاعران، نویسندگان و دانشمندان هم در سایه‌ی حمایت حکومت بابری، از خود هندوستان برخاستند، همچون فیضی دکنی از دکن، غنی کشمیری از کشمیر، واقف لاهوری از لاهور و غالب دهلوی، از شهر دهلی.

اما در پایان این قسمت، به یک شاعر بزرگ زبان فارسی اشاره کنیم که هم در دوران حکومت مغولان هند در آن سرزمین بالید و رشد کرد و هم خودش از نظر قومی، مغول بود، یعنی میرزا عبدالقادر بیدل. این که از خاندان‌های مغولی، بعد از چند نسل شاعری مثل بیدل ظهور می‌کند که از خادمان بزرگ زبان و ادب فارسی است، نکته‌ای است که می‌تواند قدری آن ویرانگری‌ها و کشتارهای مغولان عصر چنگیز و تیمور را تسکین دهد.