نویسنده: محمد کاظم کاظمی

خط فارسی و حروف لاتین

ما در چند برنامه‌ی اخیر درباره‌ی خط فارسی صحبت کردیم و گفتیم که یکسان‌بودن رسم‌الخط در زبان‌های عربی، فارسی، پشتو، اردو، کُردی و امثال آن، چقدر کار مردم این سرزمین‌ها را آسان کرده است. فارسی‌زبانی که به کشور عراق یا عربستان می‌رود، حتی اگر زبان عربی را نداند هم حداقل تابلوهای مغازه‌ها و نام خیابان‌ها را می‌تواند تشخیص دهد. و گفتیم که در کشور تاجیکستان ولی خط فارسی از رواج افتاده و به جای آن از خط سریلیک استفاده می‌شود.

ولی این بحث تنها در تاجیکستان مطرح نیست. در کشورهای ایران و افغانستان هم کسانی بوده‌اند و هستند که عقیده دارند باید رسم‌الخط لاتینی برای فارسی استفاده شود. آن‌ها برای این کار دلایلی را هم عنوان می‌کنند از جمله این که یادگرفتن آن رسم‌الخط آسان‌تر است. آن‌ها دشواری‌های رسم‌الخط فارسی را مطرح می‌کنند. خوب است که حالا ما هم بعضی از این دلایل را بشنویم و آن‌ها را بسنجیم.

یکی از دلایلی که برای تغییر خط فارسی به خط‌های لاتینی بیان می‌شود این است که در خط فارسی، بعضی حروف هستند که صدای یکسان ولی شکل متفاوتی دارند، مثل «ز»، «ذ»، «ضاد» و «ظا». یا حرف‌های «الف» و «ع». ما می‌بینیم که کلمه‌ی «ارز» به معنی ارزش‌داشتن، با الف و «ز» نوشته می‌شود ولی «عرض» در مقابل طول، با «عین» و «ضاد» نوشته می‌شود. یا کلمه‌ی «هال» به معنی اتاق پذیرایی بزرگ با حرف «ه» دو چشمه نوشته می‌شود و «حال» به معنی وضعیت، با حرف «ح». و این قضیه باعث می‌شود که یادگرفتن املای این کلمات برای دانش‌آموزان سخت باشد.

یا مشکل دیگری که مطرح می‌شود، این است که در خط فارسی، برای صداهای فتحه، کسره و ضمه، حروف مستقلی نداریم، چنان که در انگلیسی مثلاً داریم. به همین دلیل کلمه‌ی فارسی ممکن است اشتباه خوانده شود. یعنی در اینجا مثلاً کلمات «مُسَکّن» و «مَسکَن» به یک شکل نوشته می‌شوند و اگر بر روی آن‌ها فتحه و کسره نگذاریم، با هم اشتباه می‌شوند. شاید شما شنوندۀ گرامی خاطرات بسیاری از این اشتباه خواندن‌ها را از کودکی داشته باشید.

خلاصه این مشکلات و نظایر آن سبب شده است که در افغانستان و ایران هم زمزمه‌های تغییر خط به خط لاتینی مطرح باشد. و ما در برنامه‌ی بعد بیشتر به این موضوع می‌پردازیم.