نویسنده: محمد کاظم کاظمی

خطاهای زبانی / عربی در فارسی

چنان که می‌دانید برنامه‌ی «زبان نیاکان» مدتی است که به بحث درباره‌ی خطاهای زبانی اختصاص دارد، یعنی کلماتی که به شکل درست و دقیق به کار نمی‌روند.

یک دسته از این واژگان، واژگان فارسی‌ای هستند که طبق قواعد عربی به کار می‌روند و این درست نیست. ما در برنامه‌ی پیش هم به مواردی از این موضوع اشاره کردیم و حالا بحث را با نمونه‌هایی دیگر پیش می‌گیریم.

یکی از این نادرستی‌ها، این است که کلمه‌ی فارسی، طبق قواعد عربی اشتقاق یابد. مثلاً در عربی ما کلماتی بر وزن «فعال» داریم که بر یک شغل دلالت می‌کنند. مثلاً «خبز» به معنی «نان»، به شکل «خباز» درمی‌آید به معنی نانوا. یا «جرح» به معنی بریدن به همین شکل، کلمه‌ی «جراح» را می‌سازد. ولی در این مورد ما فقط مجاز هستیم که کلمه‌ی عربی را به شکل فعال استفاده کنیم. کلمه‌ی فارسی را نباید به این قاعده به کار برد. یعنی مثلاً اگر از کلمه‌ی «کفش»، بیاییم و «کفاش» به معنی کفش‌دوز را بسازیم، این غلط است. یا از کلمه‌ی قند، «قناد» ساخته شود.

یک مورد دیگر از عربی‌زدگی در زبان فارسی، این است که کلماتی را که وارد زبان فارسی شده‌اند و دیگر هویت فارسی یافته‌اند، با تلفظ عربی‌شان به کار ببریم. خیلی از کلمات هستند که از یک زبان، وارد زبانی دیگر می‌شوند و رنگ و بوی آن زبان را پیدا می‌کنند. مثلاً کلمه‌ی «کنکاش» هم که ترکی مغولی است، در اصل «کنجاج» بوده است. ولی لازم نیست که ما امروزه آن را به شکل اصلی آن به کار ببریم. از همین قبیل است، کلمه‌ی «عَطر» که امروز بر زبان عموم فارسی‌زبانان به همین شکل رایج است. این کلمه از عربی آمده و در آن زبان به صورت «عِطر» به کار می‌رود. دیده می‌شود که بعضی مردم، به جهت این که می‌خواهند فضل و دانش خود را نشان دهند، آن را «عِطر» می‌گویند.

کلمه‌ی دیگر از همین قبیل، «شَفا» است که این هم در اصل در عربی «شِفا» بوده است. ولی ما آن را به صورت شَفا به کار می‌بریم و هیچ ایرادی هم ندارد. البته که اگر کلمه‌ی فارسی «بهبود» یا «درمان» را به جای آن به کار ببریم، بهتر است.