زبان نیاکان، بخش 153

29 جدی 1403
2 دقیقه
زبان نیاکان، بخش 153

نویسنده: محمد کاظم کاظمی

 

خطاهای زبانی / تغییر شکل کلمات

بحث «خطاهای زبانی» را که از مدتی است در برنامه پی گرفته‌ایم، ادامه می‌دهیم. در برنامه‌های پیش به کلماتی اشاره کردیم که با هم شباهت‌هایی دارند و به همین دلیل گاهی به جای هم به کار می‌روند. حالا یک موضوع دیگر را پیش می‌گیریم، این که یک کلمه بر اثر سهل‌انگاری اهل زبان، به مرور زمان تغییر شکل می‌دهد و به شکل نادرستی تلفظ می‌شود و از آن بالاتر، حتی نوشته می‌شود.

ولی پیش از این که وارد مصداق‌ها شویم، یک بحث کلی را بگوییم و آن این که یک مقدار از تغییر شکل کلمات، بر اثر لهجه‌های محلی رخ می‌دهد و این امری طبیعی است. به خصوص در زبان محاوره این اتفاق می‌افتد. مثلاً در لهجه‌های رایج در ایران، صدای «آ» برای بسیاری از کلماتی که با «آن» ختم می‌شوند، به صدای «او» تبدیل می‌شود. مثلاً‌ به «نان»، «نون» گفته می‌شود یا به «حیوان»، «حیوون». یا در لهجه‌ی مردم کابل و شمال افغانستان، خیلی وقت‌ها صدای فتحه به «آ» تبدیل می‌شود. مثلاً کلمه‌ی «اعظم» به صورت  «آظَم» تلفظ می‌شود یا «شهر» به صورت «شار» بیان می‌شود. یا در لهجه‌ی هزارگی، خیلی از کلماتی که با «ن» ختم می‌شوند، با «او» بیان می‌شوند، مثل «روغو» به جای «روغن» یا حتی «گوسپو» به جای «گوسفند».

این‌ها را نمی‌شود به عنوان ایراد مطرح کرد، چون طبق یک قاعده صورت می‌گیرد، قاعده‌ای که در کل این لهجه وجود دارد و برای کلمات مختلفی به عین شکل رخ می‌دهد. حتی گاهی همین‌ها یک نمک و جذابیت خاص به لهجه‌ها می‌دهد.

اما بعضی کلمات هستند که نه بر اساس یک قاعده، بلکه بر اثر سهل‌انگاری اهل زبان تغییر شکل می‌یابند و گاهی این تغییر به حدی است که تشخیص اصل کلمه سخت می‌شود. ما در برنامه‌های بعد به بعضی از موارد مشهور این کلمات اشاره می‌کنیم.

حالا یک موضوع دیگر را هم بگوییم. این خیلی فرق می‌کند که کلمه‌ای را یک شخص کاملاً عامی و کم‌سواد ادا می‌کند یا شخص باسواد و تحصیل‌کرده و احیاناً دانشجو و معلم و امثال این‌ها. اگر یک شخص معمولی به کلمه‌ی «مسجد» بگوید «ماجید» هیچ جای ایرادگرفتن ندارد. ولی برای یک معلم، جای انتقاد دارد.

با این مقدمات، در برنامه‌های بعد، بعضی موارد از غلط‌های مشهور را بیان می‌کنیم.

آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2652


مطالب مشابه