نویسنده: محمد کاظم کاظمی

خطاهای زبانی / کلمات مشابه غلط‌آفرین

اگر برنامه‌های چند روز گذشته را تعقیب کرده باشید، می‌دانید که بحث ما به خطاهای زبانی رسیده است که در میان گویشوران زبان فارسی رواج دارد. اما این خطاها در واقع دو شکل دارد. یکی آن‌هاست که کلمه‌ای به اشتباه، به شکلی دیگر تلفظ می‌شود، چنان که مثلاً کلمه‌ی «تراوِش» به صورت «تراوُش» استفاده می‌شود. این از نظر دستور زبان ایراد دارد، ولی چیزی نیست که بگوییم موجب غلط‌فهمی می‌شود. ولی گاهی که کلمه به شکلی دیگر تلفظ می‌شود، با کلمه‌ای دیگر اشتباه می‌شود و این اهمیت بیشتری دارد.

اما همین که دو کلمه با هم اشتباه می‌شوند هم موارد مختلفی دارد. گاهی یکی از این کلمه‌ها خیلی در میان مردم رایج نیست و فقط در متون کهن ما دیده شده یا در میان اهل علم و اهل ادب، به عنوان اصطلاحاتی تخصصی استفاده می‌شود. مثلاً ما یک کلمه‌ی «مُعَلِم» داریم و یک کلمه‌ی «مُعْلَم». اولی به معنی آموزگار است و کلمه‌ای است بسیار رایج. دومی یعنی «مُعْلَم» یعنی دارای نقش و نگار و معمولاً برای پارچه به کار می‌رفته است، چنان که جمال‌الدین اصفهانی می‌گوید

اطلس مُعْلَم خری از ریسمان بیوه‌زن

وانگهی ناید تو را از خواجگی خویش، عار؟

ولی این «مُعلَم» امروز دیگر در زبان رایج نیست و ما نگران تشابه این دو کلمه نیستیم. ولی یک دسته کلمات مشابه هستند که هر دو شکل آن‌ها در زبان رایج است و کاربرد آن‌ها به جای یکدیگر موجب اشتباه می‌شود و ما بر روی آن‌ها بیشتر درنگ خواهیم کرد.

یکی از این جوره کلمات، «اَتباع» و «اَطِباء» هستند. «اتباع» جمع تبعه است. مثلاً وقتی می‌گوییم «جمعی از اتباع افغانستان در یک مراسم شرکت کردند» یعنی جمعی از مردم تبعه‌ی افغانستان. اما «اطِباء» جمعِ طبیب است. پس اگر بگوییم «جمعی از اطِباء افغانستان در یک مراسم شرکت کردند» یعنی جمعی از پزشکان افغانستان. حالا برای پیشگیری از این خطا چه باید کرد؟ یکی این که کلمه‌ی «اتباع» را درست تلفظ کنیم چون دیده شده است که این کلمه گاهی «اتِبّاع»تلفظ می‌شود و دیگر این که از کلمه‌ی‌ عربی «اطباء» کمتر استفاده کنیم و به جای آن همان «پزشکان» یا حتی «طبیبان» را به کار ببریم.