نویسنده: محمد کاظم کاظمی

خطاهای زبانی/حروف مشابه

ما در برنامه‌های پیش، به بحث جالب و مهمی رسیده‌ایم یعنی خطاهایی که در میان گویشوران زبان رخ می‌دهد و سبب می‌شود که بعضی کلمات به صورت نادرست یا به جای همدیگر به کار روند. امروز و در همین مسیر، به کلماتی می‌پردازیم که از لحاظ آوایی یعنی شنیدن یکسان یا نزدیک هستند، ولی در معنی با هم فرق دارند.

می‌دانیم که ما هم در فارسی و هم در عربی حروفی داریم که تلفظ یکسان یا نزدیک به هم دارند، مثل «سین» و «ث» و «صاد» یا «ز» و «ذال» و «ضاد». و به همین ترتیب، کلمات زیادی داریم که از نظر تلفظ یکسان هستند، ولی در معنی فرق دارند. مثلاً ما یک کلمه‌ی «الم» با الف داریم و یک «علم» با عین داریم. «الم» با الف به معنی درد و رنج است و «علم» با عین به معنی بیرق یا پرچم.

عبدالقادر بیدل در جایی می‌گوید «دیدی عدم هستی و چیدی اَلَم دهر / با این همه عبرت‌، ندمید از تو حیا هیچ‌» و اینجا «الم»‌ با الف است، به معنی درد. می‌گوید تو دردهای دنیا را حس کردی. و همین شاعر در جایی دیگر می‌گوید « غبار ره شو و سرکوب صد حَشَم برخیز / شه‌ِ قلمرو فقری‌، به این عَلَم برخیز». اینجا «علم» با عین به معنی پرچم است. می‌گوید تو فقر خودت را پرچمی بساز.

یک جفت دیگر از این کلمات، «اثاث» با حرف «ث» و «اساس» با حرف «سین» هستند که اولی به معنی اسباب و وسایل خانه است و دومی به معنی پایه و بنیان.

اگر به خاطر دوستان عزیز باشد، ما در اوایل مباحث خودمان در برنامه‌ی «زبان نیاکان» گفتیم که کسانی هستند که می‌گویند ما چه دلیلی دارد که برای یک صدا، چند حرف داشته باشیم؟ یعنی چرا همه حروف «ز»، «ذال»، «ضاد» و «ظا» را یکسان نمی‌نویسیم. یک قضیه همین است. وقتی این‌ها را یکسان بنویسیم. هم تلفظ‌شان یکسان خواهد بود و هم نوشتن‌شان. آن وقت چطور آن‌ها را تشخیص دهیم؟ ما یک کلمه‌ی «ارض» به معنی زمین داریم که با «ضاد» نوشته می‌شود. یکی «ارز» با «ز» به معنی پول‌های خارجی داریم. اگر هر دو را با «ز» بنویسیم دیگر تفاوتی بین آن‌ها نیست هم در تلفظ، هم در نوشتن.