نویسنده: محمد کاظم کاظمی
علاقه‌مندان برنامه‌ی «زبان نیاکان»؛ برنامه‌ی ما به بحث استفاده‌ی همزبانان از رهیافت‌های زبانی هم‌دیگر رسیده است. در چند برنامه به صورت مفصل بعضی واژگان و اصطلاحات زبان فارسی افغانستان را که به کار مردم ایران نیز می‌آید معرفی کردیم و حالا به این سمت رسیده‌ایم، یعنی رهاوردهایی که زبان فارسی ایران، می‌تواند برای افغانستان داشته باشد.
این درست است که زبان فارسی افغانستان در موارد بسیاری دست‌نخورده است و کلمات کهن و اصیل بیشتری دارد. ولی از آن طرف نیز کلمات عربی در فارسی افغانستان بسیار رایج است و در قرن اخیر، کلمات انگلیسی و روسی هم به آن اضافه شده است.
در ایران در یک قرن اخیر تلاش بسیاری صورت گرفت تا با استفاده از ظرفیت‌های زبان فارسی، برای کلمات عربی و اروپایی معادل‌یابی شود و این امر، تا حدود زیادی هم موفق بود.
حدود یک قرن پیش، مردم ایران نیز مثل افغانستان کلماتی مثل «عدلیه»، «محکمه»، «بلدیه»، «نظمیه» امثال این‌ها را به کار می‌بردند. ولی امروز به «عدلیه»، «دادگستری» می‌گویند؛ به «محکمه»، «دادگاه» می‌گویند؛ به «بلدیه»، «شهرداری» می‌گویند و به جای «نظمیه» نیز «شهربانی» به کار می‌رود. جدا از اصطلاحات اداری، در حوزه‌ی علوم و دانش‌ها هم چنین است. امروز به جای «میزان‌الحراره»، «دماسنج» به کار می‌رود؛ به جای «حفظ‌الصحه»، «بهداشت» گفته می‌شود؛ به جای «وقایه»، «پیشگیری» گفته می‌شود؛ به جای «دارالمجانین»، «تیمارستان» گفته می‌شود. اما در افغانستان همین کلمات عربی رایج است و در بعضی موارد هم به جای کلمه‌ی عربی، یک کلمه‌ی انگلیسی نشسته است، مثل «ترمامیتر» به معنی «میزان‌الحراره».
البته ما در برنامه‌های پیش به این قضیه پرداختیم که این معادل‌سازی‌ها گاهی در افغانستان و به همت مردم و اهل قلم تا حدودی رخ داده است. این را هم گفتیم که بعضی از این معادل‌ها در ایران هنوز نتوانسته است عمومیت یابد. ولی در کل، رهیافت‌های فارسی ایران در معادل‌سازی برای کلمات عربی و اروپایی، بسیار بیشتر بوده است. این چیزی است که برای افغانستان نیز قابل استفاده است، چون این کلمات از زبان دیگری نیامده‌اند. از همین زبان فارسی آمده‌اند که در افغانستان نیز رایج است. ما در برنامه‌های بعد بیشتر به این موضوع می‌پردازیم و شواهد و مثال‌های بیشتری می‌آوریم.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2426
