نویسنده: محمد کاظم کاظمی
خرسندیم که بعد از گذشت ۱۳۰ برنامه از این سلسله، همچنان در حضور شماییم و از مسائل و نیز ظرفیتهای زبان شیرین فارسی صحبت میکنیم. بحث ما در برنامههای اخیر، به ظرفیتهای لهجههای بومی فارسی در افغانستان رسیده بود. در برنامهی پیش گفتیم که گاهی یک کلمه در یک منطقهی خاص رواج دارد ولی آنقدر زیبا و پرمعنی است که میتواند به وسیلهی همه فارسیزبانان استفاده شود.
یکی از حوزههای زبانی که از این نظر بسیار غنی است، حوزهی زبانی هرات است. البته وقتی هرات میگوییم، شهرها و مناطق مجاور آن را هم در نظر داریم. هرات یکی از شهرهای مهم خراسان قدیم بوده است و میدانیم که خراسان در فرهنگ و زبان فارسی، پیشینهای بسیار کهن دارد.
ما در این برنامه میخواهیم یک کتاب خوب دربارهی زبان گفتاری هرات را معرفی کنیم و آن، کتاب «فارسی هروی» است. کتاب «فارسی هروی» را مرحوم استاد محمدآصف فکرت شاعر، پژوهشگر و مترجم توانای افغانستان تألیف کرده است. کتاب در سال ۱۳۷۶ به وسیلهی انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد منتشر شده است.
استاد فکرت در این کتاب ابتدا به شهر هرات در تاریخ پرداخته و سپس خصوصیات آوایی و دستوری لهجهی هرات را نشان داده است. در قسمت بعدی، یک فهرست مفصل از واژگان رایج در هرات همراه با معنی آنها آمده است که منبعی غنی برای شناخت این واژگان است. و در یک قسمت دیگر، شماری از ضربالمثلهای رایج در هرات نقل شده است.
یک مبحث جذاب و جالب دیگر در کتاب «فارسی هروی» واژههای فارسی هرات است که در متون نثر و شعر کهن فارسی آمده است و نشان میدهد که بسیاری از این کلماتی که بسیار پیش پا افتاده به نظر میرسد، اصالت و دیرینگی بسیار دارد. مثلاً در این بخش، برای کلمهی «زَنبَر» که در هرات به معنی وسیلهای برای حمل خاک و مصالح ساختمانی رایج است، این بیت از دقیقی مثال آورده شده است: «کنون کنده و سوخته خانههاشان / همه باز برده به تابوت و زنبر» یا برای کلمهی «شلایین» که به معنی چسبنده و آلوده به شیرینی در هرات به کار میرود، این بیت عبدالرحمان جامی نقل شده است: «به شرب باده چه چسبیدهای مدام، مشو / بدین مثابه شلایین شیرهی انگور»
و به این ترتیب، یکی از منابع پژوهشی مهم دربارهی زبان فارسی حوزهی جغرافیایی هرات و اطراف آن، به سعی و کوشش پژوهشگر ارجمند این شهر، در قالب کتابی به اسم «فارسی هروی» پدید آمده است.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2373