نویسنده: محمد کاظم کاظمی
بحث ما در این برنامه به موضوع جذاب و شیرین داد و ستدهای زبانی میان همزبانان رسیده است و در این مسیر، فعلاً چند برنامه است که از رهیافت‌های زبان فارسی افغانستان صحبت می‌کنیم، کلمات و ترکیب‌هایی که می‌تواند برای دیگر فارسی‌زبانان هم قابل استفاده باشد.
و در این برنامه، ما به یک پسوند کارآمد می‌پردازیم که در فارسی افغانستان رایج است و البته در ایران هم در بعضی نقاط دیده می‌شود. پسوندی که حاصل دو حرف «و» و «کاف» است و به صورت «اوک» در آخر کلمات به کار می‌رود و به این ترتیب، از یک اسم، صفت می‌سازد.
مثلاً ما کلمه‌ی «لاف» را داریم. حالا با اضافه‌شدن این پسوند، به «لافوک» تبدیل می‌شود یعنی کسی که بسیاری لاف می‌زند. معادل این کلمه در ایران وجود ندارد. البته در ایران کلمه‌ی «خالی‌بند» هست ولی خالی‌بندی همیشه مساوی لاف‌زدن نیست. ممکن است به معنی بازی‌دادن باشد.
هم‌چنین است «گریانوک» به معنی کسی که بسیار و بی‌جهت گریه می‌کند. این در مورد کودکانی که زود زود به گریه می‌افتند بسیار رایج است و به ویژه در مکاتب ین می‌تواند صفتی رایج برای بعضی کودکان باشد. در ایران معادل آن می‌شود «گریوو».
این را بگویم که در بسیاری جایهایی که در افغانستان «وک» به کار می‌رود، در ایران معادل آن را به صورت «ـو» داریم. احتمالاً این‌ها باید هم‌ریشه بوده باشد. ولی کاربرد «اوک» در افغانستان خیلی وسیع‌تر از «او» در ایران است.
حالا چند مورد دیگر از کلماتی را که با این پسوند ساخته می‌شوند، می‌بینیم.
شرمندوک که از کلمه‌ی شرمنده ساخته شده است، به معنی شخص خجالتی.
ترسندوک که از کلمه‌ی ترس ساخته شده است، و به معنی شخص ترسو.
زَدَنوک یعنی کسی که دستِ بزن دارد یا قدرتمند است.
یک کلمه‌ی دیگر دپّوک است به معنی مغرور و متکبر. هم خود کلمه‌ی دپ فقط در افغانستان رایج است و در ایران رایج نیست. هم کلمه‌ی «دپوک».
یک نکته‌ی جالب در مورد صفاتی که با این پسوند «اوک» ساخته می‌شود، این است که معمولاً صفات منفی هستند و گاهی نیز حالت طنزآمیز دارند. یعنی «ترسندوک» وقتی به کار می‌رود که بخواهند شخص را ریشخند کنند.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2259
