نویسنده: محمد کاظم کاظمی
ما در برنامه‌ی قبل وعده دادیم که به تعاملات زبانی بپردازیم، چون زبان فارسی هرچند در کل این قلمرو فرهنگی یک زبان است، در هر قسمت رنگ و بوی خاص دارد و بعضی واژگان در آن رایج هستند که در جای‌های دیگر نمی‌شود یافت. نه تنها در بین ایران و افغانستان، بلکه در بین نواحی مختلف هر کشور هم این زبان بعضی خصوصیات محلی دارد.
ناآشنایی با این خصوصیات محلی گاهی سبب سوءتفاهم‌ها یا ابهام‌هایی در بین فارسی‌زبانان شده است. از این روی، ضروری است که این شناخت را بیشتر کنیم، به خصوص شناخت مردم ایران با زبان فارسی افغانستان.
از این غلط‌فهمی‌ها مثال‌های بسیار می‌شود آورد و ما در این برنامه، چند نمونه از آن را نقل می‌کنیم. مثلاً در مجموعه‌ای از شعرهای مرحوم خلیل‌الله خلیلی که در ایران منتشر شده بود، بیتی آمده است که کلمه‌ی «جواری» دارد: «زن دهقان خورد نان جواری / خدا داند، خبر داری، نداری»
اینجا یک تفاوتی در کاربرد جواری در افغانستان و ایران وجود دارد. در افغانستان خوشه‌ی جواری و دانۀ جواری و آرد جواری، هر سه جواری گفته می‌شود. پس «نان جواری» یعنی نانی که با آرد جواری درست شده باشد که در ایران به آن آرد ذرّت می‌گویند.
ولی در ایران، به خوشه‌ی جواری که روی آتش پخته می‌شود، بلال می‌گویند. حالا کسی که در مجموعه شعر استاد خلیلی جواری را برای مخاطبان ایرانی معنی کرده بود، آن را «بلال» معنی کرده بود. طبیعتاً این تصور پیش می‌آید که نان جواری یعنی آن جواری روی آتش که با نان خورده شود.
نظیر این اتفاق، در کتاب‌هایی که از انگلیسی به فارسی ترجمه شده است، نیز رخ داده است. مثلاً مترجم ایرانی، از یک متن مربوط به افغانستان، نام «بند قرغه» را «بند غرقه» ترجمه کرده است. شاید با خود تصور کرده است که چون صحبت از بند آب است و آب با غرق شدن ارتباط دارد، این کلمه «غرقه» است. یا کلمه‌ی «سرک» را به صورت «سراک» نوشته است یا «چاپ‌انداز» را «چپ‌انداز» نوشته است.
البته این قضیه در جهت عکس هم اتفاق می‌افتد و گاهی فارسی‌زبانان افغانستان در مورد متن‌های فارسی ایران دچار غلط‌فهمی می‌شوند، ولی این موارد کمتر است چون فارسی ایران، در افغانستان شناخته‌شده تر است.
این قضیه ضرورت آشنایی و تعامل میان فارسی‌زبانان را بیشتر می‌کند. این که با رهیافت‌های زبانی همدیگر آشنا شویم و علاوه بر این که سخنان بهتر درک می‌شوند، از زیبایی‌های زبان فارسی در هر منطقه، بیشتر بهره ببریم.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2170
