نویسنده: محمد کاظم کاظمی
دوستان گرامی، خوانندگان برنامه‌ی «زبان نیاکان»، سلام. با شما هستیم و طبق روال چند برنامه‌ی اخیر، از فرهنگ‌ها یا واژه‌نامه‌هایی که برای فارسی افغانستان تدوین شده است سخن می‌گوییم. ما در برنامه‌های پیش گفتیم که بیشتر فرهنگ‌هایی که برای واژگان فارسی افغانستان تدوین شده است، در واقع لغات خاصی را که در افغانستان به کار می‌رود فهرست کرده است نه عموم واژگان فارسی را. علت هم این است که برای واژگان عمومی و مشترک، لغت‌نامه‌های موجود در ایران کفایت می‌کرده است.
اما پرداختن به واژگان خاص افغانستان هم ضرورت مهمی دارد به دو دلیل. یکی این که اگر کسی از اهالی خود افغانستان بخواهد معنی آن واژه را پیدا کند، آن را در لغت‌نامه‌های ایران نمی‌تواند بیابد و لاجرم کارش به بن‌بست می‌خورد. شما فرض کنید که اهل هرات هستید و می‌خواهید بدانید معنی کلمه‌ی «جِجِق» که در کابل رایج است چیست. این کلمه را شما در لغت‌نامه‌های ایران هم نمی‌توانید بیابید. ولی وقتی به یکی از فرهنگ‌های واژگان فارسی افغانستان مراجعه می‌کنید، می‌بینید که این همان «جزغاله» است. و فایده‌ی دیگر این فرهنگ‌ها، برای مردم ایران است، به خصوص آنان که با متون افغانستانی سروکار دارند، کتاب‌های نویسندگان و شاعران افغانستان را می‌خوانند و معنی بعضی لغات را نمی‌دانند.
یکی از کتاب‌های مختصر و جامعی که در این مورد وجود دارد، «واژه‌نامه‌ی همزبانان» است. این کتاب را مرحوم محمدآصف فکرت، ادیب، پژوهشگر و مترجم نامدار افغانستان تدوین کرده است. کتاب در سال ۱۳۷۷ از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ایران منتشر شده است.
استاد فکرت در مقدمه‌ی کتاب، خاطره‌ای را نقل می‌کند که خالی از لطف نیست. ایشان می‌گوید: «روزی یکی ار افاضل از بنده سؤال کرد که چار نفر آدم چگونه زیر یک صندلی می‌روند؟ مقصدش را که پرسیدم گفت «از فلانی پرسیدم درین زمستان سرد چگونه خانه را گرم می کنید؟» گفت: «ما چار نفریم زیر یک صندلی گرم می شویم.»
قضیه این بوده است که در ایران، صندلی به چوکی گفته می‌شود. بنابراین، شخص ایرانی تصور کرده است که مردم در افغانستان برای رهایی از سرمای زمستان، چهار نفری زیر چوکی می‌روند.
واژه‌نامه‌ی همزبانان دو بخش دارد. در یک بخش از آن واژگان خاص فارسی افغانستان که در ایران شناخته‌شده نیست گرد آمده است و در بخشی دیگر، برعکس، واژگان خاص فارسی ایران. به این جهت، این کتاب یک استفاده‌ی دومنظوره دارد و اثری است مفید. گفتنی است که واژه‌نامه‌ی همزبانان را در فضای مجازی هم می‌توانید پیدا کنید و از آن استفاده ببرید.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2146
