نویسنده: محمد کاظم کاظمی
اگر برنامههای چند روز گذشته را تعقیب کرده باشید میدانید که بحث ما در برنامههای اخیر، فرهنگنویسی یا لغتنامهنویسی در افغانستان بوده است. لغتنامهها از منابع اصلی و لازمی هر زبان زندهی دنیا هستند چون بالاخره این لغات و اصطلاحاتی که بر زبان مردم جاریاند، باید در جایی ثبت شوند.
ما در برنامههای پیش، گفتیم که در افغانستان برای فرهنگنویسی برای زبان فارسی، چندان کار نشده است. دولتهای این کشور با این که این زبان در آن رسمیت داشته است، از تدوین یک لغتنامهی جامع برای این زبان غافل ماندهاند و آنچه انجام شده است، یا تلاشهای فردی است، یا حرکتهای غرضآمیز.
یکی از فعالیتهایی که برای زبان فارسی در افغانستان صورت گرفته، تدوین «قاموس کبیر افغانستان» است.
کلمهی «قاموس» به معنی «لغتنامه» است و «قاموس کبیر» قرار بوده است که جامعترین فرهنگ لغت برای فارسی افغانستان باشد. البته این قاموس کبیر در قالب یک کتاب تدوین نشده، بلکه یک سایت اینترنتی است و تمام و کمال هم به نظر نمیرسد. به همین دلیل هم نام «کبیر» برای آن چندان برازندگی نمیکند.
این سایت قسمتهای مختلف دارد و البته ناکامل به نظر میرسد. اما آنچه در مورد آن اهمیت دارد، این است که سازندگان آن، دقیقاً از کسانی هستند که قائل به تفاوت میان زبان فارسی و دری هستند و در مطالبی که به صورت معرفی و مقدمه در این سایت نوشتهاند، این را بیان کردهاند. در آنجا چنین بیان شده است که زبان مردم افغانستان نه «پارسی»، بلکه «پارتی» است. در صفحهی معرفی این قاموس کبیر، چنین میخوانیم: « نام پارس یا فارس هیچ سنخیت وقرابت مکانی ، منطقوی ، ریشوی و حتی زبانی با زبان پارتی دری ندارد.»
همچنین تدوینکنندگان این قاموس، دربارهی انگیزهشان از این کار، چنین گفتهاند: « تهاجم فرهنگی در افغانستان موضوع آشکار است. پس برای شکستن صف دشمن متهاجم که با تدوین چندین فرهنگ ضخیم که عمدا ً اسامی تاریخی مربوط به جامعۀ ما را نادرست سجل کرده اند و در پیکار فرهنگی با ما قرار دارند، باید وارد میدان شد.»
شاید در ابتدا فکر کنیم که منظور از این تهاجم فرهنگی، همان ورود واژگان بیگانهی انگلیسی و روسی به فارسی افغانستان است. ولی واقعیت این است که تدوینکنندگان این قاموس، ارتباط زبانی و بهرهگیری از رهیافتهای زبانی ایران را «تهاجم فرهنگی» دانستهاند و آنچه «دشمن متهاجم» نامیدهاند نیز همزبانانشان در خارج از افغانستاناند که عمدتاً فارسیزبانان ایران منظور هستند.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2139
