نویسنده: محمد کاظم کاظمی
دوستان و علاقهمندان زبان فارسی. به لطف خداوند، ما یکصدمین برنامهی «زبان نیاکان» را هم پشت سر گذراندیم و آنچه اینک میخوانید، برنامهی یکصد و یکم از این سلسله است.
بحث ما در روزهای اخیر، به فرهنگنویسی یا لغتنامهنویسی رسیده بود و ما طی چند برنامه، به سابقهی فرهنگنویسی در قلمرو زبان فارسی و نیز فرهنگنویسی در ایران پرداختیم و اینک به فرهنگنویسی دربارهی افغانستان میرسیم و میبینیم که وضعیت در کشور چگونه بوده است.
حقیقت این است که فرهنگنویسی در افغانستان رشد و ثمرات بسیاری نداشته است و علت هم میتواند همان عارضه و مشکل همیشگی باشد، یعنی کمتوجهی دولتمردان و نهادهای رسمی افغانستان به این زبان. به همین دلیل کارهایی هم که در این مسیر انجام شده است، یا محدود است و یا غرضآلود.
بیشتر لغتنامههایی که برای افغانستان نوشته شده است، فرهنگ عمومی زبان فارسی نیست، بلکه فرهنگ اصطلاحات و واژگان خاص افغانستان است. از این جمله یکی از کتابهای مهم، «لغات عامیانهی فارسی افغانستان» نوشتهی عبدالله افغانینویس است و ما در یکی از برنامههای پیش، به آن پرداختهایم. اینجا فقط اشاره میکنیم که این کتاب، حدود هفتاد سال پیش نوشته شده و دوازده هزار واژه و اصطلاح خاص فارسی افغانستان را در خود دارد.
به راستی چرا فرهنگ عمومی برای زبان فارسی در افغانستان کمتر تألیف شده است؟ شاید یک دلیل آن این باشد که فرهنگهای تألیفشده در ایران تا حدود زیادی نیاز را برطرف میکرده است، چون ما یک زبان واحد داریم که در هر دو کشور رایج است و بسیاری از واژگان آن یکسان است. پس برای تألیف یک فرهنگ دیگر در افغانستان احساس نیاز بسیاری نمیشده است.
نکتهی جالب این است که نظام حکومتی افغانستان با این که بر این تأکید داشت که این زبان در افغانستان دری است و در ایران فارسی است و زبان دری با فارسی متفاوت است، باز هم زمینهی تألیف یک لغتنامهی جامع به این زبان دری را هم فراهم نکرد.
البته این سخن به این معنی نیست که هیچکاری برای تألیف یک فرهنگ لغت در افغانستان انجام نشده است. ما در برنامهی بعد به یکی از دانشمندان مهم کشور و نیز فرهنگ تألیفشده به وسیلهی او میپردازیم. ولی این یک تلاش فردی بوده و ارادهی حکومت در پشت آن قرار نداشته است.
حالا این دانشمند و این فرهنگ کدام است؟ استاد عبدالاحمد جاوید و کتاب او یعنی «فرهنگ جاوید» است و ما در برنامهی بعد به آن میپردازیم.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2132
