نویسنده: محمد کاظم کاظمی
دوستان و علاقه‌مندان زبان فارسی به صدمین بخش از برنامه‌ی زبان نیاکان رسیدیم و در حضور شماییم به روال بحث هفته‌های اخیر، درباره‌ی فرهنگ و فرهنگ‌نویسی در قلمرو زبان فارسی صحبت می‌کنیم. در برنامه‌ی پیش به لغت‌نامه‌ی دهخدا به عنوان بزرگ‌ترین فرهنگ واژگان و اصطلاحات زبان فارسی پرداختیم و حال، بعضی از فرهنگ‌های مهم دیگر معاصر ایران را معرفی می‌کنیم.
در برنامه‌ی پیش از دکتر محمد معین سخن گفتیم که از همکاران علامه دهخدا در کار لغت‌نامه بود. دکتر معین خودش نیز مؤلف یک فرهنگ مهم در زبان فارسی است، به نام فرهنگ معین. این فرهنگ در شش جلد تدوین شده و بارها به چاپ رسیده است. فرهنگ معین، عظمت لغت‌نامه‌ی دهخدا را ندارد، ولی یک فرهنگ جامع و دقیق و عالمانه است که نیازهای بیشتر اهالی دانش و تحقیق را برآورده می‌کند. طبیعتاً تهیه‌ی فرهنگ چهل‌جلدی دهخدا برای همه اشخاص مقدور نیست.
فرهنگ دیگری که یک مقدار مختصرتر است ولی بسیار مخاطب و خواننده داشته است، «فرهنگ عمید» است. این کتاب را حسن عمید تألیف کرده است. فرهنگ عمید به صورت یک‌جلدی و دوجلدی به چاپ رسیده و نیازهای معمول را جوابگویی می‌کند. شاید برای بسیاری از افراد اهل کتاب و مطالعه، همین تهیه‌ی فرهنگ عمید کافی باشد. به خصوص برای کسانی که تهیه‌ی فرهنگ شش‌جلدی معین برایشان دشوار است.
اما می‌دانیم که زبان در حال تحول است. بسیاری از واژگان به مرور زمان تغییر معنی پیدا می‌کنند. بسیار واژگان جدید در یک زبان ایجاد می‌شوند و به همین دلیل، فرهنگ‌نویسی نمی‌تواند در یک مرحله متوقف بماند. هر لغت‌نامه‌ای، زمان قبل از خود و زمان خودش را پوشش می‌دهد ولی وقتی چند سال و چند دهه می‌گذرد، به یک لغت‌نامه‌ی جدید احساس نیاز می‌شود. از این روی، برای امروز، دیگر حتی فرهنگ معین نیز به صورت کامل کارگشا نیست. و اینجاست که اهمیت «فرهنگ بزرگ سخن» به عنوان یکی از جدیدترین فرهنگ‌های زبان فارسی معلوم می‌شود. این فرهنگ به وسیله‌ی دکتر حسن انوری و با همکاری حدود یکصد تن از زبان‌شناسان تدوین شده و در هشت جلد به چاپ رسیده است. در این کتاب حدود ۱۲۰ هزار واژه‌ی رایج در زبان فارسی امروز و قدیم، گردآوری و معنی شده است.
و اما آنچه تا کنون گفتیم، درباره‌ی فرهنگ‌نویسی برای ایران بود. باید ببینیم که در افغانستان در این زمینه چه کارهایی شده است و کدام لغت‌نامه‌ها موجود است. چه کتاب‌هایی که دانشمندان افغانستان تدوین کرده‌اند و چه فرهنگ‌هایی که در ایران، برای آشنایی با زبان فارسی افغانستان تألیف شده است. این را می‌گذاریم برای برنامه‌های بعد.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=2121
