نویسنده: محمد کاظم کاظمی
برنامهی نیاکان به موضوع مهم وامگیری زبان فارسی از زبانهای دیگر رسیده است و در برنامههای پیش، ما دیدم که زبانها اقوام و ملل مجاور، مثل عربی، هندی و اردو چگونه وارد زبان فارسی شدهاند.
و در دو برنامهی پیش گفتیم که یکی از اقوام مهاجم به قلمرو زبان فارسی، مغولان بودند. آنان در دورهی چنگیز خان و تیمور گورکانی به این مناطق حمله آوردند، و حکومتهایی تأسیس کردند. اما به زودی در فرهنگ اسلامی و زبان فارسی هضم شدند و حتی از مروجان زبان و ادب فارسی گشتند.
اما با این حال، به طور طبیعی کلماتی نیز از مغولی وارد زبان فارسی شد. وجود این کلمات در یک دوره که هنوز مغولان با زبان فارسی خیلی آشنا نشده بودند، بیشتر بود و کلمات زیادی از مغولی، در نظام اداری و لشکری به کار میرفت، کلماتی مثل یاسا به معنی مجازات یا یرغو به معنی تهاجم یا یساول و قراول که از اصطلاحات نظامی است. اینها حتی در شعر فارسی هم گاهی به کار رفته است، چنان که سعدی شیرازی میگوید
گر بی وفایی کردمی، یَرغو به قاآن بردمی
کآن کافر اعدا میکُشد ، وِاین سنگ دلِ احباب را
که اینجا هم کلمهی «یَرغو» مغولی است و هم کلمهی «قاآن». ولی بسیاری از این کلمات مغولی در فارسی باقی نمیماند، چون به مرور زمان ادبا و دانشمندان این سرزمینها، معادلهای فارسی به جایشان میگذارند و خود نظام حکومتی هم فارسیزبان شده است و نیازی به کاربرد اینها ندارد.
اما با این حال، کلمات مغولی بسیاری هم در زبان فارسی رایج شده است و به طوری است که شاید باور این که این کلمات در اصل فارسی نبوده و از زبان دیگری آمدهاند، سخت باشد. مثل کلمات «شقایق»، «چاقو»، «پرچم»، «یاغی»، «سوغات»، «بهادر». نکتهی جالب این که کلمهی «تومان» که امروز واحد پول ایران است، از مغولی آمده است. قضیه این بوده است که تومان در مغولی به معنی «دهتایی» است و در مورد دستههای دهنفری لشکر به کار میرفته است. بعداً برای ده ریال پول هم به کار رفته و فعلاً به شکل غیررسمی، نام واحد پول ایران شده است.
به هر حال فعلاً هم تعداد واژگان مغولی در زبان فارسی زیاد نیست و هم این کلمات آنقدر برای ما عادی شدهاند که بیگانه به نظر نمیرسند. در واقع فارسیزبانان بعضی از این کلمات را بنا بر نیاز خود جذب کردهاند و بعضی را نیز به مرور زمان به دور ریختهاند.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=1700
