نویسنده: محمد کاظم کاظمی
دوستان گرامی. بحث ما دربارهی زبان نیاکان، به تحولات عصر غزنوی رسیده است و رویدادها و اشخاصی که در آن دوره، در رونق این زبان مؤثر بودند. از این جملهاند، دبیران فارسیزبانی که نگارش فارسی را توسعه دادند، بسامان ساختند و آثار مهمی در این زمینه آفریدند.
در واقع یکی از اتفاقات مهم در دورهی سامانی و غزنوی، این است که نظام نامهنگاری رسمی و نیز دیوان محاسبات اداری حکومتها، از عربی به فارسی برگردانده میشود. این که نامهنگاری رسمی مملکت به چه زبانی باشد، اهمیت مهمی در رسمیت آن زبان دارد. در قرن اخیر در افغانستان نیز یکی از چالشهای مهم در مورد زبان فارسی، همین است که بعضی از حکومتها قصد داشتهاند زبان فارسی را از نظام اداری کشور حذف کنند.
به هر حال در دورههای سامانی و غزنوی، عمدتاً نامهنگاریها و نوشتن کتابهای تاریخ و حتی آثار علمی به فارسی شروع میشود و طبیعتاً دبیران زبردستی هم رشد میکنند همچون ابونصر مشکان، دبیر بزرگ عصر غزنوی که هم از جهت تسلط بر نگارش و ادبیات بینظیر بوده است و هم از جهت تدبیر و هوشمندی در امور اداری.
و در زیر دست ابونصر مشکان است که یکی از بزرگترین تاریخنگاران زبان فارسی رشد میکند و پرورده میشود،یعنی ابوالفضل بیهقی، صاحب کتاب ماندگار «تاریخ مسعودی» یا «تاریخ بیهقی».
این کتاب البته یک اثر تاریخی است، ولی از جهت فصاحت بیان و سلامت نثر فارسی نیز کتابی است بیمانند. در واقع اگر ما در آثار کلاسیک فارسی در پی بهترین نمونههای نثر فارسی باشیم، یکی از آنها گلستان سعدی است و دیگری تاریخ بیهقی.
دریغ که بخش عمدهای از تاریخ بیهقی از میان رفته است، اما آنچه از آن بر جای مانده است، هم از نظر تاریخی ارزش بالا دارد و هم از نظر زبانی. به خصوص در این میان داستان حسنک وزیر از این کتاب، از حیث روانی، استحکام و برخورداری از ظرفیتهای زبان فارسی، در اوج است. ما در برنامهی بعد، بیشتر به این داستان و ارزشهای زبانی آن میپردازیم.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=1396
