نویسنده: محمد کاظم کاظمی
بحث ما دربارهی زبان فارسی، به زمامداران پشتون افغانستان در سیصد سال اخیر رسیده است و میخواهیم ببینیم که مناسبات آنها با زبان فارسی چطور بوده و چه خدمات و یا احیاناً نامهربانیها با این زبان کردهاند.
احمد خان ابدالی در سال ۱۱۲۶ اعلام پادشاهی کرد و با عنوان احمد شاه درانی معروف شد. از آن زمان تا کنون، تقریباً همیشه حکومت افغانستان در دست زمامداران پشتون بوده است. اما رویهی این زمامداران با زبان فارسی، همیشه یکسان نبوده است. خود احمد شاه مکتوبات خود را به زبان فارسی مینوشت و به سفارش او بود که کتاب مهمی به نام «تاریخ احمدشاهی» تألیف شد و ما در این برنامه، قدری به این کتاب میپردازیم.
احمدشاه در پی یک منشی زبردست بود تا وقایع دوران حکومت او را در کتابی بنویسد و برای آیندگان بماند. این یک ابتکار خوب بود و نشان از درایت و دوراندیشی این پادشاه داشت، چون اکنون به کمک این تاریخ، ما بسیاری از وقایع حیات او را بهتر درک میکنیم. او بالاخره محمودالحسینی ابن ابراهیم جامی را برای این کار برگزید. این محمودالحسینی از شاگردان میرزا مهدی خان استرآبادی بود. میرزا مهدی خان، کسی است که کتاب مهم «جهانگشای نادری» را دربارهی پادشاهی نادر افشار نوشته است.
به هر حال محمودالحسینی به خدمت احمدشاه درانی درآمد و در طول دوران زندگی او، وقایع دوران پادشاهی را با یک نثر پخته و ادبی منشیانه نوشت و اکنون این کتاب موجود است و از اسناد مهم تاریخی افغانستان به حساب میآید. تاریخ احمدشاهی بار اول در شوروی سابق و سپس چند بار دیگر در افغانستان و ایران منتشر شده است.
اما ارتباط احمد شاه درانی با زبان فارسی، به سفارشدادن کتاب «تاریخ احمدشاهی» خلاصه نمیشود. او همچنان نورالعین واقف لاهوری شاعر معروف فارسیزبان سرزمین هند را به دربار خود دعوت کرد و همچنین وقتی با نظامالدین عشرت شاعر دیگر زمان خود ملاقات کرد، از عشرت درخواست کرد که شرح احوال او را به نظم فارسی درآورد و مثنوی «شاهنامهی احمدیه» حاصل این درخواست است.
البته احمدشاه درانی شعرهایی نیز به زبان پشتو دارد، ولی با این حال، آثار ادبیای که به سفارش او نوشته شده و همچنین مکتوبات اداری او همه به فارسی بوده است.
آدرس کوتاه : www.parsibaan.com/?p=1805
