سه مرحله از زبان فارسی

نویسنده: محمد کاظم کاظمی

ما در برنامه‌ی پیش از خانواده‌های زبان‌های این مناطق صحبت کردیم و گفتیم که در یک دیدگاه کلی، ما یک خانواده‌ی بزرگ زبان‌های هندوایرانی داریم که در این میان شاخه‌ی بزرگی از آن، زبان‌های هند و ایرانی است و خود زبان‌های هند و ایرانی انواع مختلف دارند و از آن میان، یکی فارسی است.

اما زبان فارسی همیشه همین چیزی بوده است که امروزه می‌بینیم؟ نه این زبان در طول زمان هم بسیار تحول پیدا کرده است. در یک دیدگاه کلی، زبان‌شناسان فارس را به سه دوره تقسیم کرده‌اند. یکی زبان فارسی قدیم است که در دوره‌ی هخامنشیان رایج بوده است. این خط میخی که گاهی در کتیبه‌های قدیمی می‌بینیم، در واقع خط همان فارسی باستان است.

دیگری زبان فارسی میان است که در زمان ساسانیان رایج بوده و با فروپاشی حکومت ساسانیان به مرور زمان ناپدید شده است. اما نکته‌ی جالب این که بعد از اسلام و در زمان حکومت عباسیان، بعضی از خاندان‌های قدیمی این سرزمین‌ها دوباره به سوی زبان کهن خودشان روی آوردند و زبان فارسی میانه که در نواحی غربی ایران دچار فراموشی شده بود، در نواحی شرقی یعنی ماوراءالنهر و خراسان دوباره رواج یافت و به نام فارسی دری نامیده شد و از اینجا دوباره گسترش یافت و همان نواحی غربی را هم در خود گرفت. مثل این که شعله‌ای در یک منطقه خاموش شود، ولی از یک جای دیگر از بقایای آن، یک آتش فروزان دیگر روشن شود که همان زبان فارسی دری است و ما و شما با آن صحبت می‌کنیم.

و این فارسی دری هم البته به مرور زمان تحولاتی یافت، به طوری که بعضی از واژگان آن به کنار نهاده شد و واژگان جدیدی به جای آن‌ها آمد، ولی این تحول به طوری نیست که ما آثار ادبی فارسی دری اولیه را نتوانیم دریافت کنیم. ما به راحتی شعر رودکی را می‌خوانیم که

بوی جوی مولیان آید همی

یاد یار مهربان آید همی