نظام الدین علی‌شیر نوایی 9 فوریه 1441/ 17رمضان 844 در شهر هرات مرکز مهم سیاست، فرهنگ و اقتصاد آن دوران چشم به‌جهان گشود. پدرش کیچکنه در خدمت ابوالقاسم بابر، نوۀ شاهرخ از نوادگان امیر تیمور بود. امیرعلی‌شیر نوایی بخش بزرگی از کودکی‌اش را با شهزاده حسین بایقرا از نوادگان عمرشیخ، فرزند امیرتیمور گورکانی گذرانده بود. آن‌دو از همان روزگار کودکی و درس باهم دوست شدند و تا آخر زندگی باهم بودند.

امیرعلی‌شیر نوایی در سال 1456م. به مشهد رفت و مدتی در آن­جا  به تحصیل پرداخت. او پس از درگذشت پدرش به هرات برگشت و در خدمت ابوسعید میرزا از نوادگان میرانشاه، فرزند امیر تیمور در آمد؛ اما پس از چندی هرات را ترک کرد و راهی سمرقند گردید و دو سال در آن­جا زندگی کرد و در خانقاه فضل‌الله ابولیث به ادامه‌ی تحصیل پرداخت.

در 1469 که میرزا حسین بایقرا حاکم خراسان شد، نوایی به هرات برگشت. نخستین سمت او در دربار سلطان حسین مُهرداری بود. امیرعلی‌شیر که در 1472 به مقام امیری(دیوان­داری) ارتقا یافت. نوایی در سال 1467م با راه‌نمایی مولانا عبدالرحمان جامی به طریقه‌ی نقشبندیه در آمد. او در همه‌ی آثارش از مولانا جامی به نیکی و بزرگی یاد می­کند و او را مخدوم  و مرشدش می­نامد.نوایی در سال 1487م به عنوان والی استرآباد تعیین و از هرات تبعید شد؛ اما پس از یک سال دوباره به هرات بازگشت. او در سال 1490 همه وظایف دولتی را رها کرده و به عنوان ندیم و هم‌نشین سلطان حسین باقی ماند.

درگذشت مرشدش، مولانا عبدالرحمان جامی در سال 1492م او را بسیار اندوهگین کرد. در پی همین رخداد نوایی کتاب خمسةالمتحیرین را نگاشت. نوایی سرانجام در تاریخ 3 ژانویه 1501 مطابق 906 هجری با زندگی وداع گفت و در مقبره‌ای که در زندگی‌اش آماده کرده بود در نزدیک مسجد و خانقاهش به خاک سپرده شد.

نوایی در حدود سی یا سی و دو اثر در زمینه­های مختلف نگاشته است. او پنج دیوان شعر دارد که یکی از آن به فارسی است. او که نخستین شاعر ترکی است که در این زبان دست به ایجاد خمسه زده است در این زمینه از شاعرانی مانند نظامی گنجوی، امیر خسرو دهلوی و مولانا جامی الگو گرفته است. او همچنین از نخستین کسانی است که در زبان ترکی تذکره نویسی کرده است. تذکرۀ ترکی نوایی مجالس النفایس نام دارد و این اثر بعداً بر سایر تذکره‌نویسان ترکی اثرگذار بوده است.